Wanneer is vegetarisch eten níét duurzaam?

Gezondheidsvoordelen van meer plantaardig en vegetarisch eten

De Gezondheidsraad adviseert in de Richtlijnen Goede Voeding om te eten volgens een meer plantaardig en minder dierlijk voedingspatroon. Meer plantaardige en minder dierlijke voedingspatronen, zoals een vegetarisch voedingspatroon, hebben positieve effecten op de gezondheid. Het verlaagt je bloeddruk en verkleint het risico op hart- en vaatziekten [1]. Om voldoende voedingsstoffen binnen te krijgen is het belangrijk dat vlees volwaardig wordt vervangen. Kies bijvoorbeeld voor peulvruchten, zoals linzen, kikkererwten of bruine bonen, ongezouten noten, ei, en sojaproducten als tofu of tempé en varieer hiermee [2].

Milieuwinst van minder vlees eten

Vlees is erg belastend voor het milieu. Er is veel land, water en voer nodig voor het houden van vee. Dit veevoer moet ook worden gemaakt en vervoerd. Daarnaast zorgen dieren voor veel uitstoot van broeikasgassen door boeren, scheten en mest. Gangbare intensieve landbouwsystemen hebben ook tot gevolg dat er verlies is van biodiversiteit, water- en bodemkwaliteit [3]. Laat je één keer per week vlees staan? Dat scheelt al gauw 5 tot 10% van de uitstoot die komt door jouw eten. Als je binnen de Schijf van Vijf geen vlees neemt en dit vervangt door peulvruchten, noten en ei, dan levert dit een vermindering van ongeveer één derde aan uitstoot van broeikasgassen op. Maak je daarnaast ook nog duurzamere keuzes binnen productgroepen, zoals door vaker te kiezen voor kraanwater in plaats van sap of frisdrank of te kiezen voor aardappelen in plaats van rijst, dan kun je de broeikasgasuitsoot nog verder verminderen [2, 4].

Geen vlees en zuivel niet automatisch meest duurzaam

Minder vlees eten levert een belangrijke bijdrage aan het verminderen van broeikasgasuitstoot, wat kan oplopen tot -35% tot -50% voor een voedingspatroon zonder dierlijke producten (veganistisch) [5-7]. Voor de hele bevolking is een voedingspatroon helemaal zonder vlees (en zuivel) echter niet automatisch het meest duurzaam. Dat komt omdat ook andere factoren zoals landgebruik van belang zijn bij het bepalen van de milieubelasting. Bepaalde grond in Nederland is alleen geschikt om dieren te laten grazen en niet voor akkerbouw. Voor een voedingspatroon met weinig vlees (zo’n 1x per week) is bijvoorbeeld minder landbouwgrond nodig dan voor een voedingspatroon helemaal zonder vlees [8, 9]. Daarnaast kan vee een rol in spelen in de kringlooplandbouw. Vee kan worden gevoed met reststromen zoals schillen en pulp, en dieren leveren meststoffen waarmee akkers kunnen worden bemest. Voorlopige berekeningen laten zien dat in een circulair voedselsysteem het meest duurzame voedingspatroon ongeveer 20 gram dierlijk eiwit bevat, zo’n 1/3 van onze dagelijkse eiwitbehoefte [10]. Dat is een stuk minder dan het huidige gemiddelde, waarbij 61% van onze eiwitbehoefte afkomstig is uit dierlijke eiwitten [11].

Milieucijfers van verschillende eiwitbronnen

Sommige voedingsmiddelen belasten het milieu meer dan andere. Zo zijn er grote verschillen tussen dierlijke en plantaardige eiwitbronnen, maar ook binnen de verschillende dierlijke eiwitbronnen en plantaardige eiwitbronnen zijn grote verschillen (Tabel 1) [12]. Over het algemeen scoren vleesvervangers beter dan vlees op broeikasgasuitstoot, watergebruik en landgebruik. Maar ook binnen de groep vleesvervangers zijn er verschillen. Zo hebben vleesvervangers met dierlijke producten zoals kaas een hogere milieubelasting dan producten die volledig plantaardig zijn [13]. Het eten van vis heeft zowel voor- als nadelen. Enerzijds wordt een wekelijkse consumptie van vis aangeraden in verband met positieve effecten op hart- en bloedvaten [1]. Anderzijds zorgt visvangst voor veel natuur en milieuproblemen, zoals overbevissing, aantasting van ecosystemen en bijvangsten. Bij kweekvis speelt onder andere de hoeveelheid wilde vis die nodig is voor het voer een rol en of er medicijnen (antibiotica) in het water komen [14]. De broeikasgasemissies van vis verschillen per vissoort (Tabel 1).

Tabel 1: Milieu cijfers van eiwit bevattende voedingsmiddelen per kg product. Deze data betreffen een volledige levenscyclus van ‘wieg-tot-graf’ oftewel van grondstof tot en met de huishoudelijke consumptie door de Nederlandse consument [12].

Wat kun je nog meer doen?

Meer plantaardig en minder dierlijk eten is een belangrijke stap naar een duurzamer voedingspatroon. Maar je kunt nog meer doen. Alle voedingskeuzes tellen mee. Ook als je minder of geen vlees eet is het advies om niet meer dan de aanbevolen hoeveelheden te eten, en niet te veel en te vaak producten buiten de Schijf van Vijf. Voor het milieu is het goed om niet te veel snacks, snoep, frisdrank en alcoholische dranken te nemen. Deze producten maken en verpakken kost veel energie. Terwijl deze niet nodig zijn voor de gezondheid. En door niet meer te nemen dan je nodig hebt, wordt er niet meer voedsel gemaakt en vervoerd dan nodig. Ook dat is gunstig voor het milieu, evenals het reduceren van voedselverspilling [9]. Maar ook binnen andere productgroepen kun je duurzamer kiezen, zoals door vaker te gaan voor groente en fruit uit het seizoen en te letten op de herkomst. Uiteindelijk bepaalt het totale voedingspatroon hoe duurzaam je eet.