Wat gaan burgers merken van de kosten die het tegengaan van klimaatverandering in Nederland met zich meebrengt?

Wat zijn de kosten van het tegengaan van klimaatverandering?

Om te beginnen is het van belang om de kosten van het tegengaan van klimaatverandering (mitigatie) goed te onderscheiden van de kosten die moeten worden gemaakt om klimaatverandering te ondergaan (adaptatie). De afgelopen jaren zien we al een flinke toename van met name klimaat gerelateerde rampen die het leven duurder maken. De slachtoffers van overstromingen (zoals die in Limburg van 2021) en bosbranden kunnen hierover meepraten. Voor anderen loopt de verzekeringspremie op of moeten er vanwege de toenemende droogte extra kosten worden gemaakt voor de fundering van hun huis.

Omdat we in het verleden te weinig hebben betaald worden we nu met deze kosten geconfronteerd [1]. Om dit soort kosten in de toekomst tegen te gaan, is het van belang om nu te investeren en dus kosten te maken om de vervuilende activiteiten te verminderen of zelfs te bannen.

Voor veel producten en activiteiten die klimaatverandering veroorzaken betalen we nu te weinig omdat de forse milieuschade daarvan niet wordt verrekend [2]. Dat geldt eigenlijk voor alles waar fossiele energie mee gemoeid is. Met andere woorden, we verwarmen onze huizen nu met gas waar niet alle kosten voor in rekening worden gebracht. Hetzelfde geldt voor vliegen, onze grijze elektriciteit, autorijden op benzine en het eten van vlees. Als de oorlog in Oekraïne ons nu iets duidelijk maakt, is het precies onze afhankelijkheid van goedkope grondstoffen.

Om verdergaande klimaatverandering tegen te gaan en tegelijk onze afhankelijkheid van fossiele energie te verminderen, is het nodig om investeringen te doen waarvoor burgers wel direct of indirect moeten betalen. Zoals aangegeven kunnen we investeren in bijvoorbeeld warmtepompen of warmtenetten en elektrische voertuigen, maar vaak zal dat in eerste instantie duurder uitpakken. Dit komt ook doordat elektriciteitsnetten moeten worden verzwaard om grotere verbruikers zoals warmtepompen en laadpalen voor elektrische auto’s van voldoende energie te voorzien. Geen sector zal gespaard blijven omdat fossiele energie alomtegenwoordig is in zowel de productie als consumptie [3].

Afbeelding van Pixabay via Pexels.com

Deze stijging is niet abrupt en innovatie kan tot kostendalingen leiden

De abrupte extra kosten die burgers nu ervaren als gevolg van de oorlog in Oekraïne laten zien hoe duur het is om snel te moeten reageren op plotselinge gebeurtenissen. Gas-, olie- en graanprijzen schoten plots de hoogte in. Dat werkt door in alle producten waarbij deze energiedragers worden gebruikt, variërend van plastic tot kunstmest. Dit gebeurt nu abrupt terwijl het anders geleidelijk zou zijn gekomen. Maar als nu slim wordt geïnvesteerd in een minder grote afhankelijkheid van fossiele energiedragers, dan zijn we straks minder afhankelijk van precies die vormen van energie die ons nu op kosten jagen. De huidige hoge prijzen stimuleren ons al heel sterk om onze huizen zonder gas te verwarmen, elektrisch te gaan rijden, minder vlees te eten en minder te gaan vliegen. Normaliter gaan deze ontwikkelingen meer geleidelijk en zijn de kosten van aanpassingen minder groot.

Verder moeten ook de besparingen niet worden vergeten. Zo zijn de investeringen in een warmtepomp wel groter (zelfs voor een hybride pomp betaal je nu al twee tot drie keer zoveel als voor een HR-ketel) maar daar staan in principe lagere gebruikskosten tegenover. Ook het rijden met een elektrische auto is een stuk goedkoper dan rijden op benzine. Ook mag er niet vergeten worden dat er nog vele interessante technologische ontwikkelingen aan zitten te komen die de kosten verder drukken. Het is zelfs nu al mogelijk om geld te verdienen door op het juiste moment je auto op te laden of je batterij te vullen. Daarnaast is al gebleken dat actief beleid in de elektriciteitssector eerst de ontwikkeling van nieuwe technologie zoals zonne- en windenergie heeft gestimuleerd [4] en daarna de opwekkingskosten van deze energie enorm heeft verlaagd [5].

Achterblijvers en overheidsbeleid

Het is belangrijk dat er goed rekening wordt gehouden met het effect van dit beleid op mensen met lage inkomens. Dit wordt ook wel de eerlijke transitie (‘just transition’) genoemd. Onlangs is er aangetoond dat veel van de belastingen op energie en producten disproportioneel terecht komen bij de armste huishoudens [6]. En juist die belastingen zijn gekoppeld aan het gebruik van oude technologieën op basis van fossiele brandstoffen. Men hoeft geen glazen bol te hebben om te begrijpen dat veel van de (relatief kleine) vervuilers ook typisch degene zijn die achterblijven in de transitie. Zij hebben vaak onvoldoende geld of mogelijkheden om de stijgende belastingdruk tegen te gaan door gedragsaanpassingen zoals de aanschaf van warmtepompen, zonnepanelen of een elektrische auto.

Behalve de belasting verdeling tussen huishoudens onderling is ook de verdeling tussen huishoudens en bedrijven relevant. Volgens het ‘de vervuiler betaalt’-principe zouden alleen die bedrijven en huishoudens moeten betalen die bijdragen aan de uitstoot van broeikasgassen. Onlangs heeft het Planbureau voor de Leefomgeving uitgezocht wie precies voor welke broeikasgasemissie in Nederland betaalt [7]. Deze analyse laat zien dat het met name kleine bedrijven en huishoudens zijn die nu betalen voor emissies en niet de grote bedrijven. Bovendien is de belasting op elektriciteit te hoog ten opzichte van aardgas. Door de vervuiler meer te laten betalen en tegelijk op slimme wijze lagere inkomensgroepen te ondersteunen en te compenseren valt hier nog de nodige winst te boeken.