Wat waren de grootste klimaatdemonstraties en wat waren de gevolgen?

De grootste demonstratie voor het klimaat was de klimaatstaking van 20-27 september 2019 ('Global Week for Future'). Wereldwijd namen zo'n 7,5 miljoen mensen deel. Het effect van deze demonstratie is moeilijk te bepalen, omdat demonstraties verschillende doelen dienen: ze vragen aandacht, onderstrepen het belang van specifieke gebeurtenissen en zetten druk op beleidsmakers. Zo verhoogde de klimaatstaking de druk op deelnemers aan de Klimaattop, waar een reeks initiatieven werd aangekondigd om klimaatverandering tegen te gaan. De aangekondigde maatregelen zijn echter niet voldoende om een gemiddelde temperatuurstijging van 1,5 graad te voorkomen. Bovendien is de vraag of de maatregelen ook echt uitgevoerd zullen worden. Het succes van de demonstratie hangt ook af van het vervolg: blijven klimaatactivisten op de lange termijn betrokken de beweging en lukt het ze om beleidsmakers aan hun beloften te houden?

#klimaatactivisme #politiek #protestactie

De directe aanleiding voor de bovengenoemde demonstratie was de Klimaattop van de Verenigde Naties in New York op 23 september van datzelfde jaar. De klimaatdemonstratie maakte zichtbaar dat mensen over de hele wereld bezorgd zijn over klimaatverandering. Ze bracht nieuwe coalities tot stand tussen milieuorganisaties, scholieren en studenten, de vakbeweging en andere organisaties.

Zorgen over het klimaat

Hoewel de opwarming van de aarde al in de 18de eeuw begon, staat het wereldwijde klimaat als zodanig nog niet zo lang op de maatschappelijke en politieke agenda. Industrialisatie, een toename van het gebruik van fossiele brandstoffen en een groeiende wereldbevolking leidden ertoe dat de hoeveelheid broeikasgassen in de atmosfeer toenam.[1] Aandacht voor de schade die mensen de natuur toebrachten richtte zich tot het midden van de 20ste eeuw echter vooral op de gevolgen in de eigen omgeving. Geleerden, bestuurders en burgers maakten zich zorgen over thema’s als ontbossing, overbevissing, uitputting van landbouwgrond en de vergiftiging van land, lucht en water. Het zoeken naar een balans tussen ecologische, sociale en economische overwegingen heeft dus een lange geschiedenis.[2]

pexels-vincent-ma-janssen-2561628.jpg

Afbeelding door Vincent M.A. Janssen via Pexels

In de loop van de twintigste eeuw kwamen de mondiale verbanden in beeld. Wetenschappers onderzochten met behulp van gegevens van over de hele wereld en de nieuwe rekenkracht van computers hun onderlinge samenhang en ontwierpen modellen om de ontwikkeling van het klimaat te kunnen analyseren en voorspellen. Uit hun onderzoek bleek niet alleen dat gebeurtenissen op één plek het klimaat elders konden beïnvloedden, maar ook dat broeikasgassen in de atmosfeer ertoe leidden dat de gemiddelde temperatuur op de planeet steeg.[3]

Milieuactivisme

Al voor de kennis over klimaatverandering een breder publiek bereikte, waren wereldwijde netwerken van milieuactivisten ontstaan en overlegden politici over een mondiaal milieubeleid. Milieuactivisten hadden net als wetenschappers en politici aanvankelijk vooral oog voor de plaatselijke problemen. In de eerste helft van de twintigste eeuw probeerden natuurbeschermers bijvoorbeeld gebieden zoveel mogelijk te vrijwaren van menselijke invloed. Vervuiling van de lucht, het water en de bodem werd vanaf het midden van de twintigste eeuw een thema waar plaatselijke en landelijke groepen tegen in actie kwamen.

Het milieu kwam ook internationaal op de kaart te staan, bovenal door conferenties die de Verenigde Naties (VN) organiseerde. De Conferentie over het Menselijk Milieu die in 1972 in Stockholm plaatsvond, was één van de eerste internationale ontmoetingen waarin gesproken werd over de vraag hoe milieuproblemen op mondiale schaal aangepakt konden worden. Dergelijke conferenties boden activisten een aanleiding om acties te organiseren die het onderwerp bij een breder publiek op de kaart zetten, mogelijke bondgenoten te vinden en politici onder druk te zetten. Een jaar eerder hadden de VN het initiatief van Amerikaanse milieuactivisten overgenomen om jaarlijks op 22 April De Dag van de Aarde (Earth Day) te vieren, om op die manier bewustwording over het milieu te bevorderen.[4]

Milieuactivisme was soms grootschalig, zoals de eerste editie van Earth Day in de Verenigde Staten, waaraan naar schatting twintig miljoen mensen deelnamen.[5] Vaker waren het kleinere groepen activisten die het onderwerp met doelgerichte acties op de kaart zetten, zoals de opzienbarende acties van Greenpeace tegen kernwapenproeven en walvisjacht begin jaren 1970.[6] Veel acties ten bate van het milieu waren praktischer en minder zichtbaar, zoals de inzet van vrouwengroepen voor recycling of het verkopen van toiletpapier gemaakt van gerecycled papier door wereldwinkelgroepen.[7]

Toen de zorgen over klimaatverandering vanaf de jaren 1990 een breder publiek bereikten, bood het wereldwijde netwerk van mensen die zich op allerlei manieren voor het milieu inzetten een belangrijke voedingsbodem. Milieuorganisaties namen internationale topconferenties als de VN-conferentie over Milieu en Ontwikkeling in Rio de Janeiro in 1992 als aanleiding om aandacht te vragen voor maatregelen die nodig waren om de opwarming van de aarde tegen te gaan.

Sociale bewegingen worstelen met de vraag hoe die mensen over een langere periode betrokken kunnen blijven

De gevolgen van de klimaatstaking

Een voorlopig hoogtepunt in de geschiedenis van dit klimaatactivisme was de wereldwijde klimaatstaking van 20 tot 27 september 2019 (‘Global week for future’). Deze demonstratie vond plaats naar aanleiding van de Klimaattop van de VN in New York op 23 september en bracht volgens een schatting van de 350.org wereldwijd 7,6 miljoen mensen op de been.[8,9] In Nederland vonden op 20 september grote demonstraties plaats in Maastricht en Amsterdam, waarbij de vele scholieren die als ‘klimaatspijbelaars’ deelnamen veel aandacht trokken. Aan het einde van de wereldwijde estafetteactie kwamen op 27 september meer dan 15.000 mensen naar Den Haag om voor ‘een ambitieus en sociaal rechtvaardig klimaatbeleid’ te demonstreren.[10,11]

Het succes van deze demonstratie is moeilijk te bepalen. De doelen die activisten willen bereiken zijn niet goed meetbaar en de resultaten zijn pas na verloop van tijd te beoordelen. Dit soort activisme heeft grofweg vier doelstellingen:

  1. informeren en agenderen
  2. het aangrijpen van opvallende gebeurtenissen om een boodschap te verspreiden
  3. druk uitoefenen op besluitvorming
  4. beleidsmakers aan hun woord houden[12]

Gemeten aan deze doelstellingen heeft de klimaatstaking de eerste drie doelstellingen zonder meer bevorderd. De demonstraties haalden wereldwijd de media en brachten zo de boodschap dat de aarde opwarmt en dat er beleid nodig is om erger te voorkomen onder de aandacht van het publiek. Door juist rondom de Klimaattop te demonstreren, werd druk uitgeoefend op de deelnemers aan de conferentie. Die kondigden dan ook allerlei maatregelen aan om klimaatverandering tegen te gaan. Al bij de afsluiting van de conferentie concludeerde secretaris-generaal van de VN António Guterres dat de aangekondigde maatregelen niet voldoende waren om een gemiddelde opwarming van de aarde van 1,5 graad of meer te voorkomen. Bovendien is de vraag of de voorgenomen maatregelen daadwerkelijk zullen worden uitgevoerd.[13]

Daarom hangt het succes van de wereldwijde klimaatstaking uiteindelijk af van de toekomst. Allereerst is de vraag of de activisten erin slagen om de aandacht vast te houden en de nieuwe samenwerkingsverbanden een vervolg te geven. In de afgelopen jaren is het karakter van activisme namelijk ingrijpend veranderd. In het verleden was een grote demonstratie het resultaat van jarenlang organiseren en mensen bij elkaar brengen. Tegenwoordig is het met behulp van nieuwe media gemakkelijker om op korte termijn grote groepen te bereiken en voor een demonstratie op de been te brengen. Sociale bewegingen worstelen echter met de vraag hoe die mensen over een langere periode betrokken kunnen blijven.[14]

Die blijvende betrokkenheid is ook cruciaal voor het behalen van de vierde doelstelling van activisme: beleidsmakers aan hun woord houden. De klimaatstaking kan alleen als een succes worden beschouwd als klimaatactivisten erin slagen om druk uit te blijven oefenen op politiek en bedrijfsleven om de gedane beloftes na te komen.

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Dit antwoord is geschreven door Peter van Dam

Reviewer: Liesbeth van de Grift

Redacteur: Cuno Balfoort

Gepubliceerd op: 5 november 2021

[1] Global Monitoring Laboratory, The NOAA annual greenhouse gas index (AGGI) https://gml.noaa.gov/aggi/aggi.html

[2] Jeremy L. Caradonna, Sustainability: A history (Oxford: Oxford University Press, 2014) 21-88; Paul Warde, The invention of sustainability: Nature and destiny, c. 1500-1870 (Cambridge: Cambridge University Press, 2018). .

[3] Paul Warde, Libby Robin en Sverker Sörlin, The environment: a history (Baltimore: Johns Hopkings University, 2018) 99-121. .

[4] Caradonna, Sustainability, 107-108. .

[5] Warde e.a., The environment, 145. .

[6] Frank Zelko, Make It a Green Peace! The Rise of a Countercultural Environmentalism (Oxford: Oxford University Press, 2013). .

[7] Milena Veenis en Ruth Oldenziel, ‘The Glass Recycling Container in the Netherlands: Symbol in Times of Scarcity and Abundance, 1939–1978’, Contemporary European History 22 (2013) 3, 453-476. .

[8] ‘7.6 million people demand action after week of climate strikes’, 28 september 2019, (geraadpleegd op 18-6-2021) https://350.org/7-million-people-demand-action-after-week-of-climate-strikes/

[9] Sandra Laville en Jonathan Watts, ‘Across the globe, millions join biggest climate protest ever’, The Guardian, 21 september 2019, (geraadpleegd op 18-6-2021). https://www.theguardian.com/environment/2019/sep/21/across-the-globe-millions-join-biggest-climate-protest-ever

[10] ‘Duizenden mensen komen af op klimaatmars in Den Haag’, Trouw, 27-9-2019, (geraadpleegd op 18-6-2021) https://www.trouw.nl/nieuws/duizenden-mensen-komen-af-op-klimaatmars-in-den-haag~b294af0a/

[11] ‘Drukte bij klimaatstaking in Den Haag, eindpunt mars verplaatst’, 27-9-2019, (geraadpleegd 18-6-2021). https://nos.nl/artikel/2303527-drukte-bij-klimaatstaking-in-den-haag-eindpunt-mars-verplaatst

[12] Margaret E. Keck en Kathryn Sikkink, Activists beyond borders: advocacy networks in international politics (Ithaca: Cornell University Press, 1998) 18-24. .

[13] António Guterres, Secretary-General's remarks at closing of Climate Action Summit [as delivered], 23 september 2019, (geraadpleegd op 18-6-2021). https://www.un.org/sg/en/content/sg/statement/2019-09-23/secretary-generals-remarks-closing-of-climate-action-summit-delivered

[14] António Guterres, Secretary-General's remarks at closing of Climate Action Summit [as delivered], 23 september 2019, (geraadpleegd op 18-6-2021). Een overzicht van de aangekondigde maatregelen en de naleving daarvan is te vinden op onderstaande link (geraadpleegd op 18-6-2021). https://climateaction.unfccc.int/

[15] David Cole, 'The path of greatest resistance', 7 februari 2019, (geraadpleegd op 18-6-2021). https://www.nybooks.com/articles/2019/02/07/social-movements-path-greatest-resistance/

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.