Zijn er plekken op aarde die kouder worden door klimaatverandering?

Bijna overal op aarde wordt het warmer, maar niet overal evenveel. De meest opmerkelijke regionale verschillen zijn: 1) de opwarming is het sterkst in het noordpoolgebied, 2) de opwarming is sterker boven land dan boven zee, en 3) in een klein gebied ten zuiden van Groenland neemt de temperatuur af.

#klimaatverandering #extreem weer #temperatuurstijging

Noordpoolgebied warmt het sterkst op

Figuur 1 toont een wereldkaart van het temperatuurverschil (lucht op 2 meter hoogte) tussen het 2017-2021 vijfjarig gemiddelde en het langjarig gemiddelde van 1981-2010 [4]. De opwarming is het sterkst in het noordpoolgebied. Een belangrijk versterkend proces in dit gebied is de albedo (de reflectiviteit) van het aardoppervlak. Sneeuw en ijs weerkaatsen veel meer zonlicht dan land en water. De opwarming leidt tot smelten van zee-ijs en sneeuw. Hierdoor wordt het oppervlak donkerder, waardoor het meer zonlicht opneemt en dus warmer wordt. Vervolgens smelt nog meer sneeuw en ijs, waardoor nog meer oppervlak donkerder wordt. Dit proces wordt de albedo-terugkoppeling genoemd en samen met andere mechanismen versterkt dit proces de opwarming van het noordpoolgebied. Lees meer over het albedo effect in dit artikel op de KlimaatHelpdesk.

Temperatuurverandering in de periode 2017-2021 ten opzichte van de periode 1981-2010.

Figuur 1. Temperatuurverschil (lucht op 2 meter hoogte) tussen het 2017-2021 vijf-jaar gemiddelde en het langjarig gemiddelde van 1981-2010. Bron data: NASA GISTEMPv4.

Opwarming boven land sterker dan boven zee

Boven land is de opwarming over het algemeen sterker dan boven zee. Dit komt doordat het land een kleinere warmtecapaciteit heeft dan de zee. Alleen de bovenste dunne laag van het land warmt op, omdat het land de warmte slecht naar diepere lagen geleidt. In de zee wordt een veel dikkere laag opgewarmd. Het gaat hier om ongeveer de bovenste 100 meter, waarin het water goed gemengd is en in contact staat met de atmosfeer. Deze laag wordt de menglaag genoemd.

Afkoeling door zwakkere oceaanstroming

Ten zuiden van Groenland ligt een klein gebied waar de temperatuur afneemt. Dit komt doordat de stroming in de Atlantische Oceaan zwakker wordt. Gemiddeld genomen stroomt in het bovenste gedeelte van de Atlantische Oceaan water met een hoge temperatuur en zoutgehalte naar het noorden. Het koelt onderweg af, zinkt daardoor op hoge breedtegraden naar diepere lagen en stroomt dan weer zuidwaarts. Dit deel van een wereldwijde oceaancirculatie wordt aangeduid als de Atlantische Meridionale “Overturning” Circulatie (AMOC), en omvat ook de welbekende golfstroom (lees in dit artikel op de KlimaatHelpdesk meer over de invloed van deze warme golfstroom op het klimaat in Nederland). Als gevolg van het smelten van ijs en de toenemende temperatuur wordt het water in het poolgebied minder zout en minder koud. Hierdoor wordt het water minder zwaar, en zinkt het minder makkelijk naar diepere lagen. De golfstroom wordt hierdoor zwakker, wat ten zuiden van Groenland tot lagere temperaturen leidt.

Natuurlijke variabiliteit

Naast de drie processen hierboven beschreven draagt ook natuurlijke variabiliteit bij aan regionale verschillen in de opwarming. Dat betekent simpelweg dat niet elk jaar exact hetzelfde weer kent. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor het patroon in figuur 1 en met name voor de gebieden met afkoeling op het zuidelijk halfrond. Zo hangt de afkoeling ten westen van Zuid-Amerika samen met de La Niña vanaf 2020 [2], en de sterke opwarming in Europa met de warme zomers van 2018 en 2019.

Andere meteorologische variabelen

Dit antwoord beperkt zich tot regionale verschillen in veranderingen van de temperatuur. Voor regionale verschillen in andere meteorologische variabelen (bijvoorbeeld neerslag en wind) zie onder andere de rapporten van het WMO [3] en IPCC [1].

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Deze vraag is gesteld door Myrthe (25), Utrecht

Deze vraag is beantwoord door: Peter Siegmund
Reviewer: Anna von der Heydt
Redacteur: Brendan Oerlemans
Gepubliceerd op: 19 juni 2022
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening!

[1] IPCC (Intergovernmental Panel on Climate Change), AR6 Climate Change 2021: The Physical Science Basis, Chapter 2: Changing state of the climate system https://www.ipcc.ch/report/ar6/wg1/downloads/report/IPCC_AR6_WGI_Chapter_02.pdf

[2] La Niña (wikipedia) https://en.wikipedia.org/wiki/La_Ni%C3%B1a

[3] WMO (World Meteorological Organization), 2019: The Global Climate in 2015-2019 https://library.wmo.int/doc_num.php?explnum_id=9936

[4] WMO (World Meteorological Organization) et al., 2021: United in Science 2021 https://public.wmo.int/en/resources/united_in_science

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.