Wat doet de Europese Centrale Bank?
De Europese Centrale Bank (ECB) is een instelling van de Europese Unie (EU), met als taak de waarde van de Europese munteenheid, de euro, stabiel te houden [1]. Dat betekent dat de prijzen in de eurozone, landen die de euro als munteenheid gebruiken, niet in korte tijd plotseling mogen veranderen. Dit is wat de ECB altijd moet doen. Omdat het zo belangrijk is, wordt het de primaire (eerste) doelstelling van de ECB genoemd. Sinds de financiële crisis van 2008 is de ECB ook de toezichthouder op de financiële stabiliteit van de banken in de eurozone. Dit betekent dat ze moet opletten dat banken in goede financiële gezondheid verkeren en dat er niet te veel tegelijkertijd failliet gaan [2].
De ECB heeft ook een aantal secundaire (andere) doelstellingen. Dit zijn doelen die ze ook moet volgen, maar alleen zolang het de ECB er niet van weerhoudt om haar primaire doel, het stabiel houden van de prijzen, te vervullen. Een van deze secundaire doelen is het handhaven van een stabiel en gezond klimaat in de EU-landen [3]. De EU heeft beloofd harder te werken om klimaatverandering tegen te gaan en over te stappen op duurzamere energiebronnen, zoals zonne- en windenergie [4–6].

Figuur 1. Luchtfoto van de Europese Centrale Bank in Frankfurt. Foto door Masood Aslami via Pexels.
Waarom de ECB moet helpen met klimaatdoelstellingen
Ondersteuning van de EU is slechts een van de drie redenen waarom de ECB zich om het klimaat moet bekommeren [3]. Een andere is dat natuurrampen (overstromingen, droogtes, enz.) de banken waarop de ECB toezicht houdt kunnen schaden [7]. Als een bank bijvoorbeeld eigenaar is van een gebouw dat is verwoest door een overstroming, kan het gebouw niet meer worden gebruikt. Dit betekent dat een bank geen huur meer ontvangt voor dat gebouw, wat de financiële gezondheid van de bank schaadt. De ECB wil als financiële toezichthouder voorkomen dat dit in te korte tijd te veel banken overkomt.
De derde reden waarom de ECB iets moet doen met de klimaatdoelstellingen van de EU, is om zichzelf te helpen haar primaire doel te bereiken, namelijk het stabiel houden van de prijzen. Een van de redenen waarom de prijzen in de eurozone op dit moment (september 2022) hoog zijn, is bijvoorbeeld dat de prijs van olie en gas plotseling is gestegen. Aangezien veel goederen in de industrie en landbouw worden geproduceerd met behulp van olie en gas, zullen al die goederen ook in prijs stijgen [8]. Dit is in strijd met het primaire doel van de ECB. Als de ECB de Europese industrie echter helpt om over te stappen van olie en gas naar meer duurzame energiebronnen (zoals wind- en zonne-energie), zal dat ook leiden tot het stabiel houden van de prijzen. Daarmee zal de ECB dus ook haar primaire doel bereiken.
Wat kan de ECB doen?
Het is niet meteen duidelijk wat het stabiel houden van de prijs van melk of brood te maken heeft met schone lucht of het broeikaseffect, of wat daarin de rol is van de ECB. Inmiddels hebben we het gehad over waarom de ECB iets moet doen, maar hier hebben we het over hoe ze kan helpen.
De belangrijkste manier waarop de ECB haar werk doet, is handel drijven met de financiële instellingen, doorgaans banken. Ze kan banken aanmoedigen of ontmoedigen om meer te lenen. Als de ECB banken aanmoedigt om meer leningen aan bedrijven te verstrekken, helpt dit de economie actiever te maken, wat ook helpt om de prijzen te laten stijgen. Omgekeerd koelen minder leningen de economie af, waardoor de prijzen verder dalen [9]. Bekijk het op deze manier: Om te kunnen sporten heb je voeding nodig. Niemand kan goed sporten op een lege maag! Als je start met je sporttraining begint je hart sneller kloppen. Als je daarna gaat zitten en rust, klopt het langzamer. De bankleningen zijn als voedsel, ze zorgen ervoor dat lichaamsbeweging mogelijk wordt. Sporten en rusten is alsof de economie actiever en minder actief wordt. De stijgende en dalende hartslag is als stijgende en dalende prijzen. De ECB reguleert vervolgens de hoeveelheid voedsel (bankleningen) om uiteindelijk de hartslag (prijzen) te krijgen die het nodig heeft.
Naast het reguleren van leningen kan de ECB ook bedrijfsobligaties kopen van banken [10]. Obligaties zijn slechts stukjes papier die bedrijven creëren wanneer ze meer geld nodig hebben. Op dit stuk papier beloven ze dat ze het geld zullen terugbetalen aan de geldschieter (de persoon of het bedrijf waarvan ze het hebben geleend). Wanneer de ECB meer (of minder) obligaties koopt, heeft dit een vergelijkbaar effect als het verhogen (of verlagen) van bankleningen: het zorgt ervoor dat de economie sneller (of langzamer) gaat. De ECB heeft hier zelfs wat extra macht, want: wanneer de ECB obligaties van een bedrijf koopt, geeft dit, omdat de ECB zo belangrijk is, een signaal aan andere kopers om ook meer obligaties van dat bedrijf te kopen [11]. Dat helpt het bedrijf om nog meer geld te krijgen.
Wat heeft dit alles met het klimaat te maken? Nou, van oudsher koopt de ECB obligaties van zeer vervuilende bedrijven, zoals olieproducenten en kolenmijnbedrijven [12]. Dit hielp die bedrijven om geld te krijgen en te blijven werken. De ECB richtte zich niet specifiek op het ondersteunen van deze bedrijven. Haar rol is om alle bedrijven in gelijke mate te ondersteunen [3,13,14], maar toevallig geven producenten van fossiele brandstoffen gewoon meer obligaties uit [12]. Dit is echter wel in strijd met de EU-doelstellingen voor minder vervuiling. Sommige mensen trokken dan ook de conclusie dat de ECB op deze manier de wet overtrad door tegen de gestelde (secundaire) doelen in te gaan [15].
De ECB wordt 'groen'
De ECB besefte dat het beleid niet strookte met de EU-doelstellingen en kondigde in juli 2022 aan hier verandering in aan te brengen [16]. Zij beloofde dat het minder obligaties van deze vervuilende bedrijven zou kopen en meer van de 'groene'. Er is meer wat de ECB zou unnen doen, maar dit is een goed begin! Een van die dingen is om simpelweg meer geld uit te geven voor het ondersteunen van duurzame bedrijven en steun voor 'vuile' bedrijven in te trekken. Idealiter zou de ECB helemaal stoppen met het helpen van de kolenmaatschappijen [17], aangezien steenkool de grootste vervuiler is die we kennen.
Bovenstaande alinea gaat alleen over obligaties, maar hoe zit het eigenlijk met de bankleningen? De ECB zou banken kunnen aanmoedigen om specifiek leningen te verstrekken aan bedrijven die bijvoorbeeld zonnepanelen produceren, of om gezinnen te helpen met het betalen van het isoleren van hun huizen en zo hun energierekening te verlagen [18,19]. De ECB heeft hier helaas nog geen besluit over genomen [20].