Papier versus digitaal, hoe vergelijk je dat?
Het verschil tussen van papier of digitaal lezen is vaker onderzocht. Het is minder eenvoudig dan je misschien zou denken om systematisch te analyseren welke manier beter is. Om een goede vergelijking te maken wil je naar de hele levenscyclus kijken. Dat wil zeggen, je wil alles meenemen van de productie van het papier, de productie van de apparaten, de elektriciteit die wordt verbruikt door de apparaten, alsook wat er gebeurt in de afvalverwerking met het papier en de apparaten. Het is moeilijk om over het maken van notities een levenscyclusanalyse (LCA) te vinden. Over elektronisch lezen of van papier lezen is er bijvoorbeeld een stuk meer te vinden. Met name voor digitaal schrijven of lezen is het lastig om te berekenen wat de milieu-impact is, omdat je een elektronisch apparaat vaak voor meerdere doeleinden gebruikt [1]. Een laptop, tablet of zelfs telefoon gebruik je om informatie op te zoeken en te lezen, om berichten of emails te versturen, en bijvoorbeeld om aantekeningen te maken. Daarnaast ontwikkelen elektronische apparatuur, internet en de cloud zich continu [1]. Al deze apparaten zijn in de loop van de jaren steeds kleiner geworden, waardoor je minder materiaal nodig hebt om ze te maken. Ook worden ze energiezuiniger.
Wat is beter, van papier of digitaal lezen?
Het lastige met levenscyclusanalyses (LCA) is de vraag welke aannames worden gemaakt. Welke situatie wordt er precies onderzocht? Bijvoorbeeld, uit twee studies naar de impact van lezen van papier of scherm kwamen tegenstrijdige conclusies, omdat de een onder andere zowel het persoonlijk vervoer per auto om het boek te kopen als het energieverbruik van de boekwinkel omvatte, en de andere niet [2,3]. Er zijn studies die concluderen dat je beter elektronische kranten/magazines kan lezen dan papieren [4–6] maar ook andersom [7]. De studies zijn niet incorrect, ze doen andere aannames en gebruiken andere data. Het hangt dus af van de situatie die je analyseert wat de beste keuze is.
De gecombineerde milieu-impact van een elektronisch apparaat, met onder andere broeikasgasemissies en vervuiling door materiaalproductie, is tijdens productie en afvalverwerking groter dan tijdens de gebruiksfase. Wel zorgt dataverwerking tijdens de gebruiksfase van een apparaat voor een aanzienlijke broeikasgasuitstoot, omdat ook hier energie voor nodig is. Daardoor heeft ook het gebruik impact op klimaatverandering [8].
Milieu Centraal heeft voor de Nederlandse situatie geanalyseerd wat beter is: van papier of digitaal lezen. Zij hebben gevonden dat nieuwe boeken digitaal lezen beter is voor de klimaatimpact als je minstens 25 e-books in plaats van eerstehands papieren boeken koopt [9].
Wat is beter, op papier of digitaal schrijven?
Maar hoe zit dat voor het maken van aantekeningen? Het viel niet mee om een studie te vinden die heeft vergeleken of het beter is om papieren aantekeningen te maken of dat digitaal te doen. In een Amerikaanse studie uit 2020 is het maken van papieren aantekeningen vergeleken met het maken van digitale aantekeningen op een tablet of op digitaal papier [10]. Als vergelijkingssituatie is een student of scholier genomen, die gedurende vier jaar alle aantekeningen maakt (ruim 2000 pagina’s). Het maken van het papier is meegenomen, ook het fabriceren van de apparaten, het verbruik van elektriciteit tijdens het maken van aantekeningen, en ook de impact van afvalverwerking na vier jaar gebruik (van zowel papier als het apparaat). Als je de milieu-impact van deze drie opties vergelijkt (zie Figuur 1) dan zie je dat impact van de digitale aantekeningen meestal hoger is dan die van papieren aantekeningen, behalve voor de aantasting van de ozonlaag en voor eutrofiëring (de voor veel organismen schadelijke toename van voedingsstoffen in het milieu). De directe toxiciteitsimpact op gezondheid en milieu is met name opvallend hoger voor de digitale apparaten. Dit wordt met name beïnvloed door de elektrische printplaat [10]. De productie van printplaten en de andere electronica in de apparaten heeft ook een significante impact op metaalverbruik [7,8]. Bij het maken van papieren aantekeningen wordt de meeste milieu-impact veroorzaakt door het produceren van het papier. Met name de pulpproductie en de warmte die daarvoor nodig is veroorzaken een groot gedeelte van de milieu-impact [7,10].
Een relevant punt dat buiten het domein van levenscyclusanalyses valt is dat metalen voor elektronica schaars zijn en de recycling-infrastructuur vandaag de dag summier is. Daarentegen is hout in principe duurzaam en papierrecycling een normale praktijk.
Als je maar af en toe aantekeningen maakt en je tablet met name voor andere activiteiten gebruikt (98% van de totale gebruiksduur), dan krijg je een vergelijkbare milieu-impact met papier. Voor digitaal papier geldt datzelfde wanneer je 8% van de gebruikstijd voor het maken van aantekeningen gebruikt en de resterende 92% voor het lezen van je aantekeningen of andere media, zoals boeken of kranten.
Figuur 1: Vergelijking van de milieu-impact van het maken van digitale aantekeningen op een tablet (die 20% van de tijd wordt gebruikt voor schrijven) en op digitaal papier (dat 50% van de tijd wordt gebruikt voor schrijven en de andere 50% voor lezen) versus het gebruik van een papier schrift (altijd waarde 1). Gebaseerd op Suksuwan et al. [10].
Advies
Aantekeningen maken op papier is beter, tenzij je af en toe een notitie maakt. Gebruik papier spaarzaam en gebruik ongebleekt papier. Zorg dat je het naderhand inlevert bij het oud papier zodat er het gerecycled kan worden.