Welke wereldkeuken is het duurzaamst?

Duurzame voedingspatronen hebben een lage milieubelasting en dragen bij aan gezondheid voor de huidige en toekomstige generaties. Deze voedingspatronen kenmerken zich door veel volkoren graan, groente, fruit, peulvruchten en plantaardige, onverzadigde oliën en weinig (rood en bewerkt) vlees, volle zuivel, alcohol en sterk bewerkte producten. Een hoge vleesconsumptie draagt het meest bij aan een onduurzame keuken. Hoe hoger het gemiddelde inkomen van een land, hoe meer vlees er wordt geconsumeerd. Daar zijn uitzonderingen op, zoals India en Sri Lanka, waar de meeste mensen vegetarisch eten: veel groenten, peulvruchten en kruiden. Voorbeeldlanden met een lage ecologische voetafdruk, maar met voldoende welzijn en voedselzekerheid, zijn Cuba, Jamaica, Colombia, Ecuador, Algerije, Georgië, Sri Lanka en Jordanië. Kies dus voor duurzame wereldkeukens, zoals vegetarische gerechten uit India, traditioneel Scandinavisch, Mediterrane gerechten uit Jordanië, sojagerechten uit Japan of traditionele Hollandse gerechten met seizoensgroenten en weinig vlees; bijvoorbeeld stamppot!

#duurzaam #keuken #voedingspatroon #wereldkeuken #eten

Onderzoek naar gezonde, traditionele menu’s

De WHO en FAO hebben een definitie van wat een duurzaam, gezond voedingspatroon is “Duurzame, gezonde voedselpatronen zijn voedselpatronen die alle dimensies van iemands gezondheid en welzijn bevorderen, met een lage milieubelasting, en die toegankelijk, betaalbaar, veilig, gelijkwaardig en cultureel acceptabel zijn. Ze ondersteunen de bescherming van biodiversiteit en de gezondheid van de aarde.” (1)

Van de traditionele voedingspatronen die nu vooral zijn onderzocht wordt aangeven dat het traditionele Mediterrane menu niet alleen goed is voor onze gezondheid, maar ook een lage milieu-impact heeft (2). Datzelfde geldt voor het traditionele Scandinavische menu (3). Het traditionele menu van de Lage Landen (1900-1940) blijkt wat betreft voedingswaarde dicht bij het Mediterrane te komen en heeft een hogere GHGE-LU score. Dit geeft aan dat het menu een lagere milieu-impact heeft, zeker als het nog verder geoptimaliseerd wordt met wat meer groente en fruit en wat minder zout (figuur 1) (4). Het komt ook aardig in de buurt van de Richtlijnen Goede Voeding van de Gezondheidsraad (5).

Gezondheidsscore en duurzaamheidsscore van diverse wereldkeukens

Figuur 1. Een traditioneel, geoptimaliseerd menu van de lage landen is duurzamer (in broeikasgasemissies GHGE en landgebruik LU) en net zo gezond als een mediterraan menu. Een hogere score op de x-as betekent duurzamere en een hogere score op de y-as gezonder (4).

De Gezondheidsraad adviseert sinds 2015 vanuit zowel gezondheid als duurzaamheid minder dierlijk en meer plantaardig te eten. De Gezondheidsraad baseert zich hierbij op onderzoek naar traditionele voedingspatronen, zoals het Mediterrane of Scandinavische menu, die gekenmerkt worden door minder dierlijke en meer plantaardige voedingsmiddelen:

  • Voedingspatroon dat veel groente, fruit, volkoren producten, noten, peulvruchten, plantaardige oliën, halfvolle en magere zuivel, gevogelte en vis levert,
  • Dat weinig rood en bewerkt vlees, volle zuivel, harde vetten[KH1] (bijvoorbeeld roomboter en kokosolie), keukenzout en dranken (en andere producten) met toegevoegd suiker bevat en
  • dat matig is in alcohol (5).

Daarnaast is het belangrijk niet meer te eten dan je nodig hebt, één keer per week vis te eten van duurzame herkomst, en geen voedsel te verspillen (6).

Vleesconsumptie belangrijkste indicator

De hoogte van vleesconsumptie is meest bepalend voor de milieu-impact van een voedingspatroon (7). Wereldwijd neemt de vleesconsumptie toe met de toename van het inkomen (figuur 2). Uitzonderingen daarop zijn bijvoorbeeld India en Sri Lanka. Daar blijft de bevolking voornamelijk vegetarisch eten, vanwege religieuze overwegingen. Ook Japan, als hoogontwikkeld land vormt een uitzondering: daar blijft de vleesconsumptie relatief laag (8). Blijkbaar is de cultuur daar zo sterk dat traditioneel gegeten blijft worden met veel vis. Volgens de berekeningen van vooraanstaande wetenschappers is er in een toekomstbestendig, duurzaam en gezond menu nog ruimte voor één portie rundvlees per week en maximaal twee keer kip (9).

Vleesconsumptie tegenover gemiddeld inkomen per land.

Figuur 2: Vergelijking tussen vleesconsumptie en inkomen per hoofd van de bevolking tussen 1990 en 2017; selectie van landen (8).

Landen met een lage impact, maar wel hoog welzijn

Een laag inkomen kan ook duiden op armoede. En bij tekort aan voedsel kan er ook geen sprake zijn van een duurzame situatie. Je kunt de milieu-impact uitdrukken in de ecologische voetafdruk. Als deze valt binnen de grenzen van de aarde – de biocapaciteit per persoon- is deze duurzaam (10). Welzijn kan uitgedrukt worden in de Human Development Index (HDI), die een maat is voor voedselzekerheid, levensverwachting, opleiding en inkomen. Er zijn wereldwijd maar 8 landen met een hoge HDI en een lage ecologische footprint. Dat zijn Cuba, Jamaica, Colombia, Ecuador, Algerije, Georgië, Sri Lanka en Jordanië (11). Nu beslaat de footprint in het overzicht in figuur 3 wel de totale consumptie per mens, maar deze bestaat doorgaans wel voor de helft uit voedsel (12).

Ontwikkelingsniveau en ecologische voetafdruk per persoon naar land.

Figuur 3: Hoog welzijn (HDI) en lage milieu-impact (ecologische footprint) gaat steeds vaker niet samen, maar er zijn goede voorbeelden van landen waar dat wel gaat (11).

Blue zones: Samen eten en blijven bewegen

Er zijn vijf plekken ontdekt waar mensen langer en gezonder leven dan ergens anders op de wereld. Deze plekken noemt men de Blue Zones. Mensen die in één van deze plaatsen wonen, worden gemiddeld 90 of zelfs 100 jaar, en vaker in goede gezondheid, zonder medicijnen of invaliditeit. De Blue Zones hebben negen gemeenschappelijke kenmerken, op het gebied van actief leven, menu, sociale cohesie -dus samen eten- en een duidelijk levensdoel of religie (13). De onderzoeken uit Blue Zones komen deels overeen met de Gezondheidsraad: mediterraan Sardinië (Italië); Ikaria (Griekenland) en vegetarisch Loma Linda (Californië). De andere twee liggen in Japan: Okinawa en in Costa Rica: Nicoya.

Blauwe zones; de plekken waar mensen het oudst worden.

Figuur 4. De blauwe zones zijn plekken op de wereld waar mensen bovengemiddeld oud worden.

De voedingspatronen maken gebruik van vooral plantaardige producten, volledige producten, volkorengraanproducten en lokale groente en fruit van het seizoen. Deze zijn doorgaans ook laag in milieu-impact. Ze bevestigen de bekende aanbevelingen, maar leggen nog wat extra nadruk op noten, bonen, vis en graan (14). Dus naast Mediterraan en vegetarisch, kan ook het traditionele Japanse menu met vis en soja (‘Washoku’) nog toegevoegd worden aan de voorkeursmenu’s (15). Let daar bij wel op dat de vis duurzaam gekweekt of gevangen is (ASC en MSC labels).

Kies dus voor duurzame wereldkeukens, zoals vegetarische gerechten uit India, Mediterrane gerechten uit Jordanië, sojagerechten uit Japan of traditionele Hollandse gerechten met seizoensgroenten, weinig vlees en lokale ingrediënten: eenvoudig, maar voedzaam. Denk bijvoorbeeld aan havermoutpap, stamppotten, raapzaadolie, pannenkoeken met appel, erwtensoep en bruine bonen.

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Deze vraag is gesteld door Kasper (32), Utrecht

Deze vraag is beantwoord door: Corné van Dooren

Reviewers: Marije Seves
Redacteur: Brendan Oerlemans
Gepubliceerd op: 29 april 2023
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening

[1] FAO, WHO. Sustainable healthy diets – Guiding principles. Rome: FAO and WHO.; 2019 p. 44. https://www.who.int/publications/i/item/9789241516648

[2] Dernini, S., Berry, E., Serra-Majem, L., La Vecchia, C., Capone, R., Medina, F., . . . Trichopoulou, A. (2017). Med Diet 4.0: The Mediterranean diet with four sustainable benefits. Public Health Nutrition, 20(7), 1322-1330. doi:10.1017/S1368980016003177

[3] Bere E, Brug J. Towards health-promoting and environmentally friendly regional diets - a Nordic example. Public Health Nutr. 2009 Jan;12(1):91-6. doi: 10.1017/S1368980008001985.

[4] van Dooren, C., & Aiking, H. (2016). Defining a nutritionally healthy, environmentally friendly, and culturally acceptable Low Lands Diet. International Journal of Life Cycle Assessment, 21(5), 688-700. https://doi.org/10.1007/s11367-015-1007-3

[5] Gezondheidsraad. Richtlijnen Goede Voeding 2015. Den Haag: Gezondheidsraad; 2015 p. 95. (Gezondheidsraad advies). https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2015/11/04/richtlijnen-goede-voeding-2015

[6] Gezondheidsraad. Richtlijnen goede voeding ecologisch belicht. Den Haag: Gezondheidsraad; 2011 Jun p. 92. https://www.gezondheidsraad.nl/documenten/adviezen/2011/06/16/richtlijnen-goede-voeding-ecologisch-belicht

[7] van Dooren, C., Keuchenius, C., de Vries, J. H. M., de Boer, J., & Aiking, H. (2018). Unsustainable dietary habits of specific subgroups require dedicated transition strategies: Evidence from the Netherlands. Food Policy, 79, 44-57. https://doi.org/10.1016/j.foodpol.2018.05.002

[8] OurWorldInData. Meat consumption vs GDP per capita, 1990 to 2017. In 2022 https://ourworldindata.org/grapher/meat-consumption-vs-gdp-per-capita?time=1990..2017&country=European+Union~USA~JPN~IND~IDN~LKA~COL~JOR~GEO~NLD~DZA~ITA~CRI~ECU

[9] EAT. Healthy diets form sustainable food systems; Summary report of the EAT-Lancet Commission. Stockholm: EAT; 2019. https://eatforum.org/content/uploads/2019/07/EAT-Lancet_Commission_Summary_Report.pdf

[10] Wackernagel M, Rees W. Our Ecological Footprint, Reducing Human Impact on the Earth. Gabriola Island, Canada: New Society Publishers; 1996 -

[11] Wackernagel M. Only eight countries meet two key conditions for sustainable development as United Nations adopts Sustainable Development Goals. In Global Footprint Network; 2015. https://www.footprintnetwork.org/2015/09/23/eight-countries-meet-two-key-conditions-sustainable-development-united-nations-adopts-sustainable-development-goals/

[12] Corné van Dooren & Tine Bosschaert (2013) Developing and disseminating a foodprint tool to raise awareness about healthy and environmentally conscious food choices, Sustainability: Science, Practice and Policy, 9:2, 70-82 10.1080/15487733.2013.11908116

[13] Buettner D, Skemp S. Blue Zones: Lessons From the World's Longest Lived. Am J Lifestyle Med. 2016 Jul 7;10(5):318-321. 10.1177/1559827616637066

[14] Davinelli S, Willcox DC, Scapagnini G. Extending healthy ageing: nutrient sensitive pathway and centenarian population. Immun Ageing. 2012 Apr 23;9:9. 10.1186/1742-4933-9-9

[15] Gabriel AS, Ninomiya K, Uneyama H. The Role of the Japanese Traditional Diet in Healthy and Sustainable Dietary Patterns around the World. Nutrients. 2018 Feb 3;10(2):173. 10.3390/nu10020173

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.