Doet gedrag ertoe en kunnen mensen elkaar inspireren tot duurzaam gedrag?

Kunnen mensen elkaar inspireren met hun duurzaam gedrag? Of doet het gedrag van individuen er niet zo veel toe? En gaat het vooral om systeemverandering als we flinke stappen willen zetten naar een duurzame samenleving? Het antwoord op deze vraag is simpel: uiteraard doet het gedrag van mensen ertoe. Ze kunnen elkaar inspireren om – soms lastige – keuzes te maken om hun gedrag duurzamer te maken. Belangrijker nog is dat ze met hun eigen gedragsverandering druk kunnen zetten op het systeem en de grote spelers uitdagen om ook duurzaam te handelen. Want hoe belangrijk het gedrag van mensen ook is, dit betekent niet dat zij als enigen opgezadeld moeten worden met de verantwoordelijkheid voor de transitie naar een duurzame samenleving.

#individuele bijdrages #gedrag #duurzaamheid

Individueel gedrag

Is het individuele gedrag van mensen voldoende om flinke stappen te zetten op weg naar een meer duurzame samenleving? Dat is een belangrijke vraag waarop het antwoord duidelijk lijkt – een onomwonden ‘nee’. Op zichzelf is gedragsverandering van individuen namelijk niet voldoende als het systeem onveranderd blijft. Daar komt nog bij dat het wat ongemakkelijk is als individuen worden aangesproken op hun gedrag terwijl de grote spelers (bijvoorbeeld de industrie of de overheid) geen substantiële bijdrage leveren aan duurzaamheid. Er wordt dan ook met enige regelmaat geopperd dat een “beter milieu niet bij jezelf begint”, om de titel van een recent boek van journalist Jaap Tielbeke te parafraseren en deze haalt daarmee een bekende leus van de overheid uit de jaren negentig onderuit [1].

Maar dat wil niet zeggen dat het gedrag van individuen er niet toe doet. Verre van dat. Want individuele verandering en systeemverandering zijn uiteraard niet onafhankelijk van elkaar. Als mensen hun gedrag aanpassen en besluiten minder te gaan vliegen of minder vlees te eten, komt er meer druk op het systeem en zullen de overheid en private ondernemingen meer noodzaak ervaren om zelf ook veranderingen door te voeren. Omgekeerd geldt hetzelfde: als de overheid en private ondernemingen overschakelen op duurzaam beleid, zal dat vervolgens ook mensen inspireren tot duurzamer gedrag en hen het belang van een duurzame samenleving doen inzien.

Sociale normen zijn een krachtig middel om elkaar te inspireren tot gedragsverandering.

Systeemdenken

Een andere kanttekening die je kunt zetten bij het scherpe onderscheid tussen individuen en ‘het systeem’ dat sommige criticasters van het belang van individueel gedrag maken, is wat we nu precies onder ‘systeem’ moeten verstaan. Gaat het daarbij alleen om grootschalig overheidsingrijpen in de instituties die invloed hebben op duurzaamheid (bijvoorbeeld landbouw of instanties die gaan over mobiliteit of natuurbeheer) of verstaan we daar ook het collectief van groepen mensen onder? Ik zou pleiten voor het laatste. Niet alleen de overheid of andere partijen in het systeem kunnen individuele mensen inspireren; mensen kunnen ook elkaar op goede ideeën brengen en een steuntje in de rug bieden als het gaat om het leveren van een bijdrage aan een duurzame samenleving. Zo’n perspectief sluit goed aan bij systeemdenken over duurzaamheid, waarmee wordt bedoeld dat alle elementen in een systeem met elkaar samenhangen (zie bijvoorbeeld het artikel van Ballewa en collega’s uit 2019 over systeemdenken [2]).

BayViewKKTrianglePlanting.jpg

Afbeelding 1: Stedelijk tuinieren in Californië. Onderzoek suggereert dat een gemeenschapsgroep die een positieve actie onderneemt in een heel 'gewoon' stadscentrum, voor de meeste mensen gemakkelijker te identificeren is dan een menigte mensen die met borden zwaait (Climatevisuals.org).

De sociale norm

In de psychologie wordt vaak gewezen op het belang van sociale normen: we laten ons graag leiden door wat anderen doen, omdat het gedrag van velen geldt als een standaard voor het juiste gedrag zonder dat het van bovenaf wordt opgelegd. Het expliciet onder de aandacht brengen van zo’n ‘descriptieve norm’ – impliciet of expliciet aangeven wat de meeste mensen als normaal ervaren – is een belangrijk hulpmiddel om mensen over de streep te trekken. Dat is bijvoorbeeld gebleken uit een bekende studie van de psycholoog Robert Cialdini en zijn onderzoeksteam. Uit dit onderzoek bleek dat hotelgasten meer geneigd waren om hun handdoek nogmaals te gebruiken (in plaats van direct bij de vuile was te gooien) als er een bordje stond dat andere hotelgasten die eerder verbleven in (dezelfde kamer van) het hotel dat ook hadden gedaan [3]. De hotelgasten identificeerden zich met mensen die eerder in het hotel hadden gelogeerd en lieten zich inspireren door het duurzame gedrag van die mensen.

Sociale normen zijn een krachtig middel om elkaar te inspireren tot gedragsverandering. Een lastig probleem is echter dat juist als er behoefte bestaat aan het inzetten van sociale normen, dit meestal is op een moment dat nog niet zoveel mensen het gewenste gedrag vertonen. In dat geval is het niet verstandig erop te wijzen dat de meeste mensen wel weten dat ze hun gedrag moeten veranderen maar het niet in de praktijk brengen – want dat bekrachtigt de ongewenste norm. Veel beter is het om aan te geven dat de meeste mensen hun gedrag wel zouden willen veranderen en dat er sprake is van een ‘dynamische’ norm. Dat wil zeggen dat het duurzame gedrag van mensen aan het veranderen is. Dat doorbreekt ook het stilzwijgen. Als er niet over gepraat wordt, lijkt het alsof iedereen het wel best vindt en er geen noodzaak gezien wordt om gedrag aan te passen. We kunnen nog een stapje verder gaan dan impliciete normen expliciet te maken. Bijvoorbeeld door mensen te laten ervaren dat hun individuele gedrag dat er ogenschijnlijk niet zoveel toe doet, wél het verschil maakt in het grotere geheel als je ‘systeemdenken’ toepast. Daarmee wordt bedoeld dat je je eigen gedrag ziet als onderdeel van een groter geheel waarin ook allerlei andere factoren een rol spelen en dat die factoren elkaar onderling beïnvloeden. Er zijn verschillende technieken om mensen te laten ervaren dat hun gedrag impact heeft op het grotere geheel. Als je alleen naar jezelf kijkt, lijkt minder lang douchen of minder vlees eten een druppel op een gloeiende plaat met een verwaarloosbaar effect op het systeem. Als je beseft dat het niet alleen gaat om jouw gedrag maar om het gedrag van alle mensen bij elkaar, is het gemakkelijker om te begrijpen dat al die individuele gedragingen wel degelijk effect hebben op duurzaamheid. En dan is het ook gemakkelijker om zelf verantwoordelijkheid te nemen. Dat zie je ook terug in de trend dat mensen in een buurt of een ander collectief samen aan de slag gaan om aan duurzaamheid te werken door bijvoorbeeld als groep zonnepanelen aan te schaffen of lokaal voedsel te bestellen. Het gedrag van mensen doet er dus wel degelijk toe, zeker als zij zich verenigen en samen actie ondernemen [4].

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Deze vraag is gesteld door Arthur (26), Utrecht
Deze vraag is beantwoord door: Denise de Ridder
Reviewer: Sanne Raghoebar
Redacteur: Yord IJedema
Gepubliceerd op: 30 mei 2022
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening!

[1] Tielbeke, J. (2020). Een beter milieu begint niet bij jezelf. Das Mag Uitgeverij. .

[2] Ballewa, M.T., Goldberg, M.H., Rosenthal, S.A., Gustafson, A., & Leiserowitz, A. (2019). Systems thinking as a pathway to global warming beliefs and attitudes through an ecological worldview. Proceedings of the National Academy of Sciences, 116, 8214-8219 https://www.pnas.org/doi/pdf/10.1073/pnas.1819310116

[3] Goldstein, N.J., Cialdini, R.B., & Griskevicius, V. (2008). A room with a viewpoint: Using social norms to motivate environmental conservation in hotels Journal of Consumer Research, 35, 3, 472–482. https://doi.org/10.1086/586910

[4] Davidson. M. (2020). Een beter milieu begint wel degelijk bij jezelf. Volkskrant, 23-8-2020. https://www.volkskrant.nl/columns-opinie/opinie-een-beter-milieu-begint-wel-degelijk-bij-jezelf~b372e358/

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.