Wat zijn op dit moment de beste manieren om ons op klimaatverandering aan te passen?

Er is geen eenduidig beste manier om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering. Onderzoek laat zien dat combinaties van verschillende aanpakken en type maatregelen nodig zijn om ons tijdig voor te bereiden. Dit hangt af van het type klimaatrisico en de plek waar aanpassing nodig is. Belangrijke kenmerken in de keuze voor maatregelen zijn: vermogen om risico’s te reduceren; robuustheid en flexibiliteit; verhouding tussen de kosten en de baten; niet verplaatsen van risico in tijd, ruimte en sociale groepen; hebben of creëren van meerwaarde; en zorgen dat alle relevante groepen betrokken worden in het proces.

Introductie

Iedere 0,1 graad temperatuurstijging maakt de opgave om ons aan te passen aan de gevolgen van klimaatverandering complexer en ingrijpender. Door de uitstoot van broeikasgassen drastisch te verminderen wordt de mate van toekomstige adaptatie ook vermindert en daarmee dus ook hoe ingrijpend de adaptatie maatregelen zullen zijn [1,2]. Helaas zorgt uitstoot uit het verleden er voor dat klimaatimpacts nu al merkbaar zijn en klimaatadaptatie onvermijdelijk is geworden.

Er zijn een veelheid aan adaptatie maatregelen die reeds worden genomen, variërend van fysieke ingrepen tot gedragsinterventies en politiek bestuurlijke maatregelen, en van kleinschalige maatregelen tot grootschalige systeem transformaties [3]. Een combinatie van verschillende typen maatregelen is nodig om er voor te zorgen dat de gevolgen van klimaatverandering beperkt blijven. De vervolgvraag is dan natuurlijk: welke maatregelen moeten we dan kiezen?

Om te bepalen wat de ‘beste’ maatregelen zijn moeten we eerst ontcijferen wat de ‘beste’ in dit geval betekent. De wetenschappelijke literatuur laat zien dat mensen vanuit verschillende uitgangspunten [4] een verschillend antwoord zullen geven op deze vraag [5,6]. Zo zal iemand met een economische achtergrond wellicht meer nadruk leggen op het belang van kosteneffectiviteit, een klimaatwetenschapper zal zich richten op de mate van risico dat wordt gereduceerd, terwijl anderen het bredere maatschappelijke belang van een adaptatiemaatregel bepalend vinden. Er is er dus eigenlijk geen objectief ‘beste’ manier van klimaatadaptatie.

Hieronder vind je aantal kenmerken van adaptatie die belangrijk zijn de in de wetenschappelijke literatuur te vinden zijn.

IPCC-SROCC-TS_4.jpg

Figuur 1 De IPCC AR5 conceptuele risicostructuur [2].

Kenmerken van adaptatie

1) Vermogen om risico’s te reduceren: Traditioneel wordt ‘beste’ vertaalt als de effectiviteit van adaptatie maatregelen in het reduceren van klimaatrisico’s [5]. In theorie heeft iedere maatregel een risico reducerend potentieel. De mate waarin en of dit voldoende is, hangt sterk van de fysieke omstandigheden van de plek (bijvoorbeeld topografische kenmerken of type bodem) en het gebruik (bijvoorbeeld veel agrarisch gebied, kritieke infrastructuur, of hoeveel mensen er wonen). Dat kan op sommige plekken bijvoorbeeld betekenen dat meer ruimte voor rivieren effectiever is dan het verhogen van bestaande dijken om overstromingsrisico te reduceren. Het combineren van verschillende maatregelen, bijvoorbeeld ruimte voor de rivier en de dijken verhogen, kan het risico-reducerend potentieel verder verhogen. Recent onderzoek laat overigens zien dat het vaststellen van dergelijk potentieel lastig is en dat we dit van veel maatregelen dus ook niet goed weten [3] en vooral aannames doen in modelstudies [7]. Het achteraf vaststellen van de daadwerkelijke effectiviteit via monitoring en evaluatie gebeurt nog weinig.

2) Robuustheid en flexibiliteit: Bij een steeds verdergaande klimaatverandering kan de mate waarin risico’s gereduceerd worden veranderen. Maatregelen moeten daarom niet alleen nu de risico’s reduceren, maar ook robuust genoeg zijn om dit op de lange termijn te blijven doen. Dit geldt zeker in een situatie waarbij klimaatverandering sneller gaat dan verwacht. Een goed voorbeeld is aanpassen aan zeespiegelstijging waar grote onzekerheden zijn over de snelheid en mate van verandering op de midden en lange termijn [8]. Idealiter zijn maatregelen dus flexibel en vooruitziend genoeg om mee te bewegen met de verdergaande klimaatverandering en om eventueel van koers te veranderen in het geval van voortschrijdende inzichten; is bijvoorbeeld het ontwerp van een nieuwe sluis voldoende robuust voor verschillende mogelijke (klimaat)toekomsten? [9] Door verschillende oplossingsroutes te identificeren kan worden voorkomen dat de maatregelen die we nu nemen een belemmering vormen in de toekomst (‘lock-in effect’).

3) Kosten-baten verhouding: De balans tussen risico reducerend potentieel en economische en maatschappelijke kosten en baten zijn belangrijk om goede keuzes te maken. Zeer effectieve maatregelen kunnen immers erg duur zijn, denk bijvoorbeeld de aanleg van overloopgebieden. Of ze zijn maatschappelijk onwenselijk, bijvoorbeeld het verlaten van hoge risico gebieden. Sommige maatregelen hebben relatief lage kosten en hoge baten: zo kunnen waarschuwingssystemen (early warning systems) bijvoorbeeld bij een hittegolf of overstroming effectief zijn in het reduceren van risico’s, en zijn relatief goedkoop en eenvoudig te implementeren [10]. Overigens zijn er ook goede redenen om te kiezen voor maatregelen die wellicht erg duur zijn en maar beperkt effectief, bijvoorbeeld in hoog stedelijk gebied11, waar veel goedkopere en wellicht effectieve(re) maatregelen afvallen vanwege de specifieke fysieke omstandigheden en de wensen en eisen van bewoners.

4) Verplaatsen van risico: Een adaptatie maatregel dient in den beginsel het probleem niet direct of indirect af te wentelen naar bepaalde sociale groepen of op toekomstige generaties. Studies laten bijvoorbeeld zien dat maatregelen zoals aanleg van groene infrastructuur kan resulteren in het vergroten van kwetsbaarheden voor sommige sociale groepen [12]. En veelal zijn dit de al kwetsbare groepen. Daarnaast kan het uitvoeren van maatregelen op korte termijn het probleem oplossen, maar op lange termijn het probleem juist vergroten door bestaande kwetsbaarheden en ongelijkheden te vergroten [13].

"Uiteindelijk is vraag welke manier het beste is dus niet eenvoudig te beantwoorden en hangt dit af van lokale omstandigheden"

5) Meerwaarde: Idealiter heeft een adaptatie maatregel naast het reduceren van klimaatrisico’s nog een bredere meerwaarde. Zo kan groen in de stad een waterbergende functie hebben en hittestress reduceren, maar ook het woongenot vergroten en ruimte bieden voor stedelijke recreatie [14]. Een ander voorbeeld: Het vergroten van bergingscapaciteit in sloten, kanalen en rivieren kan naast het reduceren van overstromingsrisico positief bijdragen aan gezonde aquatische en ecologische systemen [15]. Veel adaptatie maatregelen hebben dergelijke meerwaarde en dit kan meewegen in de keuze voor het vinden van een geschikte maatregel.

6) Inclusiviteit: Een belangrijk maar vaak vergeten kenmerk van een goede maatregel is dat deze niet resulteert in uitsluiting van bepaalde sociale groepen, bijvoorbeeld door subsidies die alleen beschikbaar zijn voor hogere inkomens of met eigen vermogen, of dat de ene groep wordt voorgetrokken ten koste van anderen. Ook in het proces om tot een keuze te komen van de adaptatie maatregelen is steeds duidelijker het belang van inclusiviteit zichtbaar. Niet alleen zorgt dit voor benodigd draagvlak en beter begrip van de problematiek, maar reduceert het de kans op het afschuiven van problemen op bepaalde groepen.

Conclusie

Uiteindelijk is vraag welke manier het beste is dus niet eenvoudig te beantwoorden en hangt dit af van lokale omstandigheden. Wetenschappelijke inzichten hierover zijn in continue ontwikkeling; 10-15 jaar geleden lag de nadruk vooral op risico-reductie (1) en kosten effectiviteit (2) terwijl we tegenwoordig alle bovengenoemde kenmerken belangrijk vinden in de zoektocht naar de beste manieren om ons aan te passen. Deze zoektocht is in de praktijk vaak maatwerk, waarbij combinaties van individuele, technische, sociale en politiek-bestuurlijke maatregelen noodzakelijk blijken te zijn om ons zo goed mogelijk aan te passen aan toekomstige uitdaging.

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Dit artikel is geschreven door Robbert Biesbroek
Reviewer:Marjolijn Haasnoot
Redacteur: Frida S. Hoem
Gepubliceerd op: 26 Januari 2022
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening!

[1] Hoegh-Guldberg, O. et al. The human imperative of stabilizing global climate change at 1.5°C. Science 365, eaaw6974 (2019). DOI: 10.1126/science.aaw6974

[2] IPCC. Summary for Policymakers. In: Global Warming of 1.5°C. An IPCC Special Report on the impacts of global warming of 1.5°C above pre-industrial levels and related global greenhouse gas emission pathways, in the context of strengthening the global response to the threat of climate change, sustainable development, and efforts to eradicate poverty [Masson-Delmotte, V., P. Zhai, H.-O. Pörtner, D. Roberts, J. Skea, P.R. Shukla, A. Pirani, W. Moufouma-Okia, C. Péan, R. Pidcock, S. Connors, J.B.R. Matthews, Y. Chen, X. Zhou, M.I. Gomis, E. Lonnoy, T. Maycock, M. Tignor, and T. Waterfield (eds.)]. (2018). https://www.ipcc.ch/sr15/

[3] Berrang-Ford, L. et al. A systematic global stocktake of evidence on human adaptation to climate change. Nat. Clim. Change 1–12 (2021) doi:10.1038/s41558-021-01170-y.

[4] Dewulf, A. Contrasting frames in policy debates on climate change adaptation. Wiley Interdiscip. Rev. Clim. Change 4, 321–330 (2013). https://doi.org/10.1002/wcc.227

[5] Owen, G. What makes climate change adaptation effective? A systematic review of the literature. Glob. Environ. Change 62, 102071 (2020). DOI:10.1016/j.gloenvcha.2020.102071

[6] Singh, C. et al. Interrogating ‘effectiveness’ in climate change adaptation: 11 guiding principles for adaptation research and practice. Clim. Dev. 0, 1–15 (2021). https://doi.org/10.1080/17565529.2021.1964937

[7] Papadimitriou, L., Holman, I. P., Dunford, R. & Harrison, P. A. Trade-offs are unavoidable in multi-objective adaptation even in a post-Paris Agreement world. Sci. Total Environ. 696, 134027 (2019). https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2019.134027

[8] Haasnoot, M. et al. Long-term sea-level rise necessitates a commitment to adaptation: A first order assessment. Clim. Risk Manag. 34, 100355 (2021). https://doi.org/10.1016/j.crm.2021.100355

[9] Pot, W. D., Dewulf, A., Biesbroek, G. R., Vlist, M. J. van der & Termeer, C. J. A. M. What makes long-term investment decisions forward looking: A framework applied to the case of Amsterdam’s new sea lock. Technol. Forecast. Soc. Change 132, 174–190 (2018). https://doi.org/10.1016/j.techfore.2018.01.031

[10] Morin, C. W. et al. Unexplored Opportunities: Use of Climate- and Weather-Driven Early Warning Systems to Reduce the Burden of Infectious Diseases. Curr. Environ. Health Rep. 5, 430–438 (2018). doi: 10.1007/s40572-018-0221-0

[11] Biesbroek, R., Termeer, C. J. A. M., Klostermann, J. E. M. & Kabat, P. Rethinking barriers to adaptation: Mechanism-based explanation of impasses in the governance of an innovative adaptation measure. Glob. Environ. Change 26, 108–118 (2014). 10.1016/j.gloenvcha.2014.04.004.

[12] Warner, J. F. & Wiegel, H. Displacement Induced by Climate Change Adaptation: The Case of ‘Climate Buffer’ Infrastructure. Sustainability 13, 9160 (2021). https://doi.org/10.3390/su13169160

[13] Schipper, E. L. F. Maladaptation: When Adaptation to Climate Change Goes Very Wrong. One Earth 3, 409–414 (2020). https://doi.org/10.1016/j.oneear.2020.09.014

[14] Sharifi, A. Co-benefits and synergies between urban climate change mitigation and adaptation measures: A literature review. Sci. Total Environ. 750, 141642 (2021). https://doi.org/10.1016/j.scitotenv.2020.141642

[15] Chausson, A. et al. Mapping the effectiveness of nature-based solutions for climate change adaptation. Glob. Change Biol. 26, 6134–6155 (2020). https://doi.org/10.1111/gcb.15310

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.