Zijn er qua beschikbaarheid van voedsel niet gewoon te veel mensen op aarde?

Als de groei van de bevolking geen gelijke tred houdt met de toename van de voedselproductie, dan dreigt hongersnood. Maar de technische mogelijkheden om de voedselproductie te verhogen zijn nog lang niet uitgeput en op wereldschaal kan er genoeg voedsel worden geproduceerd om iedereen een volwaardig dieet te bieden. Grote groepen mensen lijden niettemin onder honger en ondervoeding omdat ze te weinig verdienen om gezond voedsel te kunnen kopen. En veel mensen wonen ook op plaatsen waar het door klimaatverandering steeds moeilijker wordt om duurzaam voedsel te verbouwen. Dan is de keuze om voedsel te importeren of dat mensen zelf wegtrekken.

#landbouw #voeding #Voedselzekerheid

De Engelse econoom Robert Malthus publiceerde in 1798 een invloedrijk boek ‘An essay on the principle of population’ waarin hij betoogde dat de groei van de bevolking en de toename van de welvaart vrijwel automatisch zouden leiden tot schaarste aan voedsel, omdat er onvoldoende hulpbronnen beschikbaar zijn om de voedselproductie gelijke tred te laten houden met de bevolkingstoename [1]. Een groeiende wereldbevolking zou onherroepelijk te maken krijgen met armoede en honger zodat op termijn door toegenomen sterfte en dalende geboortecijfers het noodzakelijke evenwicht wordt hersteld (zie Figuur 1).

Figuur 1: lange termijn trends in beschikbare hulpbronnen, productie, bevolkingsgroei en vervuiling [2]. (CC BY-NC)

Figuur 1: lange termijn trends in beschikbare hulpbronnen, productie, bevolkingsgroei en vervuiling [2]. (CC BY-NC)

Het eerste rapport van de Club van Rome (1972) bouwt voort op dit gedachtegoed en voorspelde dat vitale hulpbronnen als grond, water, bossen, olie en ijzererts eindig zijn en daardoor schaars en steeds duurder zullen worden [2]. De druk op milieu en klimaat zal snel toenemen en het leek onvermijdelijk dat er steeds grotere tekorten ontstaan die de mogelijkheden voor verdere groei van de bevolking ernstig beperken.

Kan er voldoende voedsel worden geproduceerd voor iedereen?

Deze sombere voorspellingen van de Club van Rome zijn op wereldschaal niet uitgekomen, ook al zien we in specifieke gebieden (zoals de Hoorn van Afrika en in Sahel-regio van Centraal Afrika) wel degelijk dat de bevolkingsgroei aanloopt tegen de grenzen van de natuurlijke hulpbronnen. Door uitblijvende regens en gewapende conflicten leven meer dan 10 miljoen mensen in deze regio op de rand van ondervoeding [3].

De belangrijkste reden dat de wereldwijde voedselproductie is blijven toenemen, is gelegen in de snelle technologische ontwikkeling. Ziekteresistente zaden, betere bemestingsmethoden en slimmere teeltmethoden hebben de voedselopbrengst per hectare sterk doen toenemen (een proces dat wat wordt aangeduid als ’intensivering’). Daarnaast is ook het areaal (oppervlakte land) waarop voedsel wordt verbouwd in veel gebieden toegenomen (dat noemt men ‘extensivering’), maar dat gaat dan vaak gepaard met ontbossing en dreigende bodemuitputting. [4].

Recente studies over het potentieel om de voedselproductie verder te laten groeien laten zien dat de kloof tussen de feitelijke productie en de potentiële productie (dat wat men zou kunnen produceren bij optimaal technologiegebruik) in sub-Sahara Afrika nog behoorlijk groot is (zie Figuur 2) [5]. De productie zou mogelijk kunnen verdubbelen en de meeste landen zouden dan zelfvoorzienend in voedsel kunnen zijn, maar dat vraagt soms wel om zeer hoge investeringen (bijvoorbeeld in irrigatie, kunstmest, energie en wegen).

Q297_fig2_voedsel_subsahara.png

Figuur 2: Potentiële productie van voedsel in sub-Sahara Afrika [5]. Het 'self-sufficiency ratio' geeft de verhouding aan tussen de hoeveelheid voedsel die een land produceert en de hoeveelheid die het nodig heeft. Regional self-sufficiency ratios by 2050 for the five western and eastern countries in SSA and low, medium, and high fertility UN population projections (A) and ratios for the 10 countries in SSA by 2050 and medium fertility UN population projections (B); actual farmers’ yields (Ya), actual yield increase 1991–2014 extrapolated to 2050 (Ya extrapolated), yield gaps closed to 50% or 80% of their water-limited potential (50% or 80% of Yw), and yield gaps closed to 80% of Yw plus increased cropping intensities and expanded irrigated areas. (Copyright 2016 National Academy of Sciences)

Ongelijke verdeling van het voedsel

Als de productiemogelijkheden niet de grootste beperking zijn voor het voeden van de wereldbevolking, dan lijkt het eerder voor de hand te liggen dat we eerder tegen de grens aanlopen dat grote groepen mensen niet over voldoende middelen beschikken om voedsel te kunnen kopen [6].

Omdat er steeds meer mensen in middelgrote of megasteden gaan wonen (urbanisatie) en niet meer zelf in hun voedselproductie voorzien is het nodig dat er voldoende betaalbaar voedsel beschikbaar komt. Voorheen werd het benodigde voedsel vooral uit het directe achterland aangevoerd, maar tegenwoordig is er steeds meer vraag naar bewerkte voedselproducten die over grotere afstanden worden getransporteerd. Veel voedsel wordt ook internationaal verhandeld en het is eenvoudiger geworden om in de voedselbehoefte te voorzien door importen. Voedselimporten kunnen de lokale productie echter belemmeren en moeten betaald worden door het exporteren van andere tropische goederen (zoals koffie, cacao, palmolie of hout). En consumenten kunnen te maken krijgen met steeds hogere transportkosten en sterk fluctuerende voedselprijzen [7]. Arme mensen hebben daar het meeste last van en de dreiging van honger is dus vooral een gevolg van de ongelijke verdeling van inkomens.

De dreiging van honger is dus vooral een gevolg van de ongelijke verdeling van inkomens.

Het dieet dat mensen in Westerse landen eten bevat bovendien veel plantaardige vetten en dierlijke eiwitten die voor hun productie veel grond (soja voor veevoer; palmolie) en natuurlijke hulpbronnen in armere landen nodig hebben. Onlangs berekende de EAT-Lancet commissie [8] dat het binnen ecologische grenzen mogelijk is om 10 miljard wereldbewoners in 2050 gezond en duurzaam te voeden binnen de grenzen van de aarde (we zijn nu met 7.9 miljard mensen en dat zal naar verwachting toenemen tot maximaal 10.9 miljard aan het eind van deze eeuw).

Het minder goede nieuws is dat er wel heel wat verandering nodig is om daar te komen. En dat vereist wel een grote efficiëntieslag nodig, zodat er meer voedsel per hectare wordt geproduceerd en de voedselverspilling – geschat op 1/3 van de totale voedselproductie (9) – worden gehalveerd. Maar met de huidige ongelijke inkomensverdeling kunnen bijna 1.6 miljard mensen zich een dergelijk dieet niet veroorloven en het is dus allereerst van belang om de koopkracht van arme mensen te verhogen [10].

Grenzen van de groei: klimaatverandering en migratie

De beschikbaarheid van voedsel voor een groeiende wereldbevolking zal vermoedelijk eerder tegen de grenzen van klimaatverandering aanlopen, waardoor de lokale voedselbeschikbaarheid ernstig bedreigd wordt. Door extreme droogte en veranderende temperaturen wordt het ook moeilijker om voedselgewassen te verbouwen en neemt de dreiging van plantenziekten toe. Het wordt dan ook steeds moeilijker om werk te vinden en inkomen te verdienen in de landbouw.

Als mensen hun bestaan niet meer kunnen waarborgen is er een grote kans dat zij elders hun heil gaan zoeken. Migratie – eerst van het platteland naar de stad, en eventueel later van zuidelijke naar noordelijke landen – is dan een voor de hand liggende optie. Mensen gaan dan op zoek naar werk en inkomen om in hun primaire levensbehoeften te voorzien.

Hoe kwam dit artikel tot stand?

Deze vraag is beantwoord door: Ruerd Ruben
Reviewer: Hein Fleuren
Redacteur: Daan Reijnders
Gepubliceerd op: 18 juni 2022
Wat vond je van dit antwoord? Geef ons je mening!

[1] Malthus T.R. (2008). An essay on the principle of population (Een essay over het principe van de bevolkingsgroei). Oxford University Press (origineel uitgegeven in 1798). .

[2] Meadows, D. L. (1972). Rapport van de Club van Rome: de grenzen aan de groei. Spectrum. .

[3] Snowdon, G. (2022, 16 februari). Sahel: Millions at risk with hunger and displacement on the rise, warns WFP. World Food Programme. Geraadpleegd op 24 mei 2022, van https://www.wfp.org/stories/sahel-millions-risk-hunger-and-displacement-rise-warns-wfp

[4] Ruben, R., Kruseman, G., & Kuyvenhoven, A. (2006). Strategies for sustainable intensification in East African highlands: labor use and input efficiency. Agricultural economics, 34(2), 167-181. https://doi.org/10.1111/j.1574-0864.2006.00116.x

[5] Van Ittersum, M. K., Van Bussel, L. G., Wolf, J., Grassini, P., Van Wart, J., Guilpart, N., ... & Cassman, K. G. (2016). Can sub-Saharan Africa feed itself?. Proceedings of the National Academy of Sciences, 113(52), 14964-14969. https://doi.org/10.1073/pnas.1610359113

[6] Ahmed, N., Marriott, A., Dabi, N., Lowthers, M., Lawson, M., & Mugehera, L. (2022). Inequality Kills: The unparalleled action needed to combat unprecedented inequality in the wake of COVID-19. Oxford: Oxfam International. https://policy-practice.oxfam.org/resources/inequality-kills-the-unparalleled-action-needed-to-combat-unprecedented-inequal-621341/

[7] Food and Agriculture Organization of the United Nations. (n.d.). FAO Food Price Monitoring Analysis. FAO Food Price Monitoring Analysis. https://www.fao.org/giews/food-prices/home/en/

[8] Willett W, Rockstrom J, Loken B, Springmann M, Lang T, Vermeulen S, et al. (2019). Food in the Anthropocene: the EAT-Lancet Commission on healthy diets from sustainable food systems. Lancet. https://doi.org/10.1016/S0140-6736(18)31788-4

[9] Food and Agriculture Organization of the United Nations. (2019). State of Food and Agriculture (SOFA) report: measuring and reducing food loss and waste. https://www.fao.org/3/ca6030en/ca6030en.pdf

[10] Hirvonen, K., Bai, Y., Headey, D., & Masters, W. A. (2020). Affordability of the EAT–Lancet reference diet: a global analysis. The Lancet Global Health, 8(1), e59-e66. https://doi.org/10.1016/S2214-109X(19)30447-4

©De tekst is beschikbaar onder de licentie Creative Commons Naamsvermelding-NietCommercieel-GelijkDelen 4.0 Internationaal, er kunnen aanvullende voorwaarden van toepassing zijn. Zie de gebruiksvoorwaarden voor meer informatie.